Life & Health

ความชรา และความเสื่อม

ความชรา (Aging)

โดยหลักของเวชศาสตร์ชะลอวัย คือ การเสื่อมสภาพของเซลล์ต่าง ๆ ภายในร่างกาย ซึ่งนำไปสู่ความเจ็บป่วย และอาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เสียชีวิตได้ โดยสาเหตุหลักของความชราเกิดจากสาเหตุต่อไปนี้ เรามักมีความเชื่อที่ว่า อายุที่มากขึ้น ร่างกายจะมีความเสื่อม และสึกหรอไปตามวัย จึงทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บต่าง ๆ ที่เรามักเรียกรวม ๆ ว่าโรคชรา แต่สำหรับเวชศาสตร์ชะลอวัยเชื่อว่า ความชรานั้นไม่ได้เกิดจากตัวเลขอายุที่เพิ่มขึ้นเพียงอย่างเดียว แต่ยังมีปัจจัยอื่นอีกมากมาย ที่ทำให้คนแต่ละคนนั้นมีสภาพร่างกาย สุขภาพ และความชราต่างกัน แม้จะอายุเท่ากันก็ตาม หากเรารู้ถึงสาเหตุของความเสื่อมถอยของร่างกาย ก็สามารถหาแนวทางป้องกัน เพื่อชะลอความเสื่อม และความชราของร่างกายลงได้ นอกจากนี้ยังป้องกันโรค หรือ การเจ็บป่วยบางอย่างที่อาจเกิดขึ้นในอนาคต ทำให้ถึงแม้ตัวเลขอายุจะเพิ่มขึ้น ร่างกายเราก็จะไม่ชราไปตามเวลา ทำให้มีคุณภาพชีวิตที่ดี และมีอายุที่ยืนยาวขึ้นได้

ความชรา (Aging)

โดยหลักของเวชศาสตร์ชะลอวัย คือ การเสื่อมสภาพของเซลล์ต่าง ๆ ภายในร่างกาย ซึ่งนำไปสู่ความเจ็บป่วย และอาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เสียชีวิตได้ โดยสาเหตุหลักของความชราเกิดจากสาเหตุต่อไปนี้ อนุมูลอิสระ (Free Radical) ในกระบวนการเผาผลาญสารอาหาร ร่างกายจำเป็นต้องอาศัยออกซิเจนช่วย ในกระบวนการนี้ทำให้ได้ออกซิเจนที่มีประจุลบ ซึ่งก็คือ อนุมูลอิสระ รวมถึงสาเหตุอื่น ๆ ที่ทำให้เกิดอนุมูลอิสระเพิ่มมากขึ้น เช่น การรับประทานอาหารที่ผ่านการทอดด้วยอุณหภูมิสูง อาหารปิ้ง ย่าง สารปรุงแต่งอาหาร มลพิษต่าง ๆ PM 5 ควันรถ ควันบุหรี่ สารเคมีปนเปื้อน ยาฆ่าแมลง ความเครียด นอนน้อย ไม่ออกกำลังกาย เป็นต้น
อนุมูลอิสระ เป็นตัวทำลายภูมิคุ้มกัน และสร้างความเสื่อมให้กับเซลล์ต่าง ๆ ตั้งแต่เกิดริ้วรอย ความเหี่ยวย่น โรคความเสื่อมของอวัยวะต่าง ๆ รวมไปถึงโรคมะเร็ง เราไม่สามารถหยุดกระบวนการเกิดอนุมูลอิสระในร่างกายได้ แต่เราสามารถชะลอได้ด้วยการเลือกรับประทานอาหารที่มีพลังงานต่ำ เเละมีสารพฤกษเคมีสูง (Phytonutrients) สารพฤกษเคมีเหล่านี้ มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ (Antioxidants) เช่น ผักหลากหลายสี หลากหลายชนิด ถั่ว ธัญพืชทั้งเมล็ด ลดการรับประทานอาหารที่ให้พลังงานสูงอย่างแป้งขาว น้ำตาล ไขมัน และ การควบคุมแคลอรี เพิ่มช่วงเวลาในการจำกัดเวลาในการรับประทานอาหาร (Intermittent Fasting, IF) เป็นต้น

ยาคุมฉุกเฉิน หรือ ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน

emergency contraceptive pills, morning-after pills

เป็นยาเม็ดฮอร์โมนที่มีขนาดสูง ใช้สำหรับรับประทานหลังจากมีเพศสัมพันธ์ เพื่อลดโอกาสตั้งครรภ์ การคุมกำเนิดวิธีนี้จะให้ประสิทธิภาพภายใน 2 - 3 วัน โดยจะไปรบกวนการตกไข่ หรือรบกวนการปฏิสนธิของไข่กับอสุจิแต่หากได้รับการปฏิสนธิเป็นตัวอ่อนแล้ว จะไม่สามารถป้องกันได้ ยาคุมฉุกเฉิน หรือ ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน ( emergency contraceptive pills, morning-after pills ) เป็นยาเม็ดฮอร์โมนที่มีขนาดสูง ใช้สำหรับรับประทานหลังจากมีเพศสัมพันธ์ เพื่อลดโอกาสตั้งครรภ์ การคุมกำเนิดวิธีนี้จะให้ประสิทธิภาพภายใน 2 - 3 วัน โดยจะไปรบกวนการตกไข่ หรือรบกวนการปฏิสนธิของไข่กับอสุจิแต่หากได้รับการปฏิสนธิเป็นตัวอ่อนแล้ว จะไม่สามารถป้องกันได้

ข้อควรรู้เกี่ยวกับยาคุมฉุกเฉิน

1.ยาคุมฉุกเฉินไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อได้ ไม่สามารถป้องกันโรคจากเพศสัมพันธ์ได้ หากต้องการป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ควรสวมถุงยางอนามัย ยาคุมฉุกเฉินไม่ใช่ยาทำแท้ง ยาคุมฉุกเฉินเป็นเพียงการป้องกันการตั้งครรภ์ และต้องได้ยาเข้าไปในร่างกายก่อนที่จะมีการฝังตัวของไข่ที่เยื่อบุโพรงมดลูก เแต่หากไข่ที่ผสมกับอสุจิได้ฝังตัวที่ผนังมดลูกไปแล้ว ยานี้จะไม่มีผลอะไรกับการตั้งครรภ์
2.ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินมีผลข้างเคียงสูงมาก ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินจะออกฤทธิ์ต่อสภาพแวดล้อมของเยื่อบุโพรงมดลูก จึงมีผลต่อฮอร์โมนและทำให้เกิดความผิดปกติต่อตัวผู้ใช้ เช่น มีประจำเดือนผิดปกติ คลื่นไส้อาเจียน และหากกินบ่อยๆ อาจมีผลกับร่างกาย เช่น เสี่ยงต่อการท้องนอกมดลูกได้
3.มีความเข้าใจที่ไม่ถูกต้องว่ายาคุมฉุกเฉินอาจทำให้ทารกพิการได้หากรับประทานไปโดยไม่ทราบว่าตั้งครรภ์ ทั้งนี้ ไม่มีรายงานว่าพบทารกพิการจากมารดาที่รับประทานยาโดยที่ไม่ทราบว่าตนเองกำลังตั้งครรภ์
4.การรับประทานยาเม็ดแรกภายใน 72 ชั่วโมง หลังการมีเพศสัมพันธ์ดังกล่าวตามด้วยยาเม็ดที่สอง จะให้ประสิทธิภาพในการป้องกันการตั้งครรภ์ได้ 75% แต่หากเริ่มยาภายใน 24 ชั่วโมง หลังการมีเพศสัมพันธ์ จะให้ประสิทธิภาพในการป้องกันการตั้งครรภ์เพิ่มขึ้นเป็น 85% ดังนั้น จึงควรรับประทานยาเม็ดแรกหลังการมีเพศสัมพันธ์ให้เร็วที่สุด
5.มีความเข้าใจที่ไม่ถูกต้องว่าใช้ยาคุมฉุกเฉินเพื่อคุมกำเนิดระยะยาวได้ ดังนั้นหากสามีภรรยาที่ยังไม่พร้อมมีบุตรแต่ต้องการคุมกำเนิดในระยะยาว มีวิธีคุมกำเนิดที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพมากกว่าเช่น การรับประทานยาคุมกำเนิดแบบปกติชนิดเม็ด โดยรับประทานทุกวันวันละ 1 เม็ด นอกจากนี้การรับประทานยาคุมฉุกเฉินเป็นประจำจะพบอาการข้างเคียงสูง เช่น ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน เลือดออกกะปริดกะปรอย รวมทั้งพบความเสี่ยงในการเกิดการตั้งครรภ์นอกมดลูกเพิ่มขึ้น
6.ยาคุมฉุกเฉินไม่เป็นอันตรายต่อการตั้งครรภ์ครั้งใหม่ และไม่มีผลทำให้การตั้งครรภ์ครั้งถัดไปช้าลง
7.ถ้ามีอาเจียนภายใน 2 ชั่วโมง ควรทานยาซ้ำ ยาคุมฉุกเฉินชนิดฮอร์โมนเดี่ยวชนิดโปรเจสตินนิยมมากกว่าชนิดฮอร์โมนรวม เนื่องจากมีคลื่นไส้อาเจียนน้อยกว่า ยังไม่แนะนำให้ทานยาแก้อาเจียนทุกครั้งที่ทานยาคุมฉุกเฉิน

ฝุ่น PM 2.5

มีผลกระทบต่อผิวหนังได้ทั้งระยะสั้นและระยะยาว ดังนั้นการปกป้องผิวหนังให้สัมผัสกับฝุ่นดังกล่าวให้น้อยที่สุดจึงเป็นสิ่งที่สำคัญและจำเป็น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในคนที่มีโรคผิวหนังอยู่เดิม เพื่อป้องกันไม่ให้โรคกำเริบมากยิ่งขึ้น ควรงดเว้นการออกไปในบริเวณที่มีปริมาณฝุ่นมลพิษปริมาณมากการใส่เสื้อผ้าปกคลุมร่างกายการทาโลชั่นหรือครีมบำรุงผิวการชะล้างทำความสะอาดผิวหนังจะมีส่วนช่วยลดทอนการสัมผัสโดยตรงต่อฝุ่นมลพิษ PM 2.5 ได้ ฝุ่นละอองในอากาศเป็นปัญหาที่พบมากขึ้นทั่วโลกและกำลังเป็นปัญหาที่สำคัญของประเทศไทยโดยพบฝุ่นละอองขนาดเล็กเกินค่ามาตรฐานทั้งในกรุงเทพปริมณฑลและอีกหลายจังหวัดฝุ่นที่มีอนุภาคขนาดเล็กมากนี้นอกจากจะทำให้มีปัญหาต่อระบบทางเดินหายใจ ระบบหัวใจและหลอดเลือดแล้ว ยังส่งผลกระทบต่อผิวหนังด้วยเช่นกัน

ผิวหนังเป็นอวัยะที่ปกคลุมอยู่ทั่วร่างกายของเรา ซึ่งทำหน้าที่เป็นด่านแรกในการป้องกันอันตรายจากเชื้อโรค อีกทั้งยังมีหน้าที่ช่วยควบคุมการสูญเสียน้ำออกจากร่างกาย ควบคุมอุณหภูมิ และรับความรู้สึก ผิวหนังจึงเป็นอวัยวะหลักที่ต้องเผชิญกับสิ่งแวดล้อมและมลภาวะต่างๆตลอดเวลาฝุ่นมลพิษPM 2.5 มีขนาดที่เล็กและเบาลอยอยู่ในอากาศสามารถเข้าสู่ผิวหนังมนุษย์ได้โดยตรง มีงานวิจัยถึงผลของฝุ่นมลพิษ PM 2.5 ที่สามารถทำลายเซลล์ผิวหนังกำพร้าของมนุษย์โดยตรงทำให้เกิดการอักเสบของผิวหนังที่มากขึ้นได้โดยเฉพาะในผู้ที่มีโรคผิวหนังอยู่เดิมอยู่แล้วเช่นโรคภูมิแพ้ผิวหนังจะมีการระคายเคืองคันมากยิ่งขึ้นผื่นกำเริบมากขึ้นได้นอกจากนี้ยังพบว่าฝุ่นมลพิษPM 2.5 ก่อให้เกิดอนุมูลอิสระที่สามารถส่งผลร้ายต่อเซลล์ผิวหนังมนุษย์ทั้งในกระบวนการสร้างเซลล์ ซึ่งส่งผลต่อภาวะความชราของผิวหนัง รวมถึงจุดด่างดำบนชั้นผิวหนังด้วย นอกจากนี้ยังพบการทำงานในระบบภูมิคุ้มกันที่ผิวหนังลดลงด้วยเช่นกัน

จากที่กล่าวมาข้างต้นพบว่าฝุ่น PM 2.5 มีผลกระทบต่อผิวหนังได้ทั้งระยะสั้นและระยะยาว ดังนั้นการปกป้องผิวหนังให้สัมผัสกับฝุ่นดังกล่าวให้น้อยที่สุดจึงเป็นสิ่งที่สำคัญและจำเป็น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในคนที่มีโรคผิวหนังอยู่เดิม เพื่อป้องกันไม่ให้โรคกำเริบมากยิ่งขึ้น ควรงดเว้นการออกไปในบริเวณที่มีปริมาณฝุ่นมลพิษปริมาณมากการใส่เสื้อผ้าปกคลุมร่างกายการทาโลชั่นหรือครีมบำรุงผิวการชะล้างทำความสะอาดผิวหนังจะมีส่วนช่วยลดทอนการสัมผัสโดยตรงต่อฝุ่นมลพิษ PM 2.5 ได้

บุหรี่ มหันตภัย

ถึงผู้สูบ และผู้อยู่ใกล้

บุหรี่เป็นสาเหตุสำคัญ อันดับสองของการเสียชีวิตทั่วโลก ครึ่งหนึ่งของคนที่สูบบุหรี่ทั่วโลกในปัจจุบัน คือ ประมาณ 650 ล้านคน จะเสียชีวิตจากบุหรี่และที่น่าตกใจยิ่งกว่านั้น คือ คนที่ไม่สูบบุหรี่หลายแสนคนต้องเสียชีวิตในแต่ละปีด้วยโรคที่เกิดจากการได้รับควันบุหรี่มือสอง ด้วยเหตุนี้จึงเป็นเรื่องที่ทุกคนต้องตระหนักและทำความเข้าใจกับพิษภัยของบุหรี่กันให้มากขึ้น เพื่อดูแลตนเองและคนที่คุณรักให้ปลอดจากพิษภัยของบุหรี่

อยากเลิกบุหรี่ ควรทำอย่างไร

1.ต้องมีกำลังใจที่เข้มแข็งทั้งจากตนเอง และคนรอบข้าง โดยพยายามสร้างแรงจูงใจให้อยากเลิกบุหรี่
2.ทำพฤติกรรมบำบัด โดยทิ้งอุปกรณ์การสูบ ออกกำลังกาย หากิจกรรมผ่อนคลายความเครียด
3.หากเลิกไม่ได้ แนะนำให้พบแพทย์เพื่อใช้ยาช่วย ซึ่งมีประสิทธิภาพในการเลิกบุหรี่ 40-60%
4.คนรอบข้างควรติดตามและให้กำลังใจผู้ที่เลิกสูบบุหรี่ เพื่อป้องกันการกลับไปสูบใหม่

หากเลิกบุหรี่แล้ว จะมีผลข้างเคียงอะไรหรือไม่

ผู้ที่สูบบุหรี่ทุกคนสามารถเลิกบุหรี่ได้ ถ้าได้รับคำแนะนำและกำลังใจที่ดี อาจจะมีผลข้างเคียงบ้าง เช่น มีอารมณ์หงุดหงิดง่าย วิตกกังวล นอนไม่หลับ น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นเล็กน้อย หากเกิดอาการเหล่านี้ แนะนำให้ดื่มน้ำเย็น หายใจเข้าออกลึก ๆ ในเวลาที่รู้สึกหงุดหงิด ออกกำลังกาย และควบคุมอาหาร เพราะหลังจากหยุดบุหรี่แล้วจะทำให้รับประทานอาหารได้มากขึ้นโดยอาการต่าง ๆ เหล่าจะหายไปภายใน 3-4 วัน

รวมคำถาม ยอดฮิต?

เกี่ยวกับอนุมูลอิสระ

อนุมูลอิสระ คืออะไร เกี่ยวข้องอย่างไรสำหรับร่างกายเรา อนุมูลอิสระเกิดขึ้นได้อย่างไร สารต้านอนุมูลอิสระคืออะไร? เกิดขึ้นได้อย่างไร? แล้วร่างกายเราสามารถสร้างเองได้หรือไม่? สารพฤกษเคมี คืออะไร ได้มาจากพืชประเภทใดบ้าง ตัวอย่างของสารพฤกษเคมี

Q1: อนุมูลอิสระ คืออะไร เกี่ยวข้องอย่างไรสำหรับร่างกายเรา

อนุมูลอิสระ หรือชื่อภาษาอังกฤษที่เราได้ยินบ่อย ๆ คือ Free radicals เซลล์ทุกเซลล์ในร่างกายมีการใช้ออกซิเจนในกระบวนการเผาผลาญอาหารเพื่อให้ได้พลังงาน และจะมีการสร้างอนุมูลอิสระ เป็นโมเลกุลที่ไม่เสถียร เพราะขาดอิเล็กตรอน ทำให้ต้องไปแย่งอิเล็กตรอนจากโมเลกุลของสารอื่น ๆ โมเลกุลที่โดนแย่งอิเล็กตรอนไปนั้นจะกลายเป็น อนุมูลอิสระ ที่แย่งชิงอิเล็กตรอนของโมเลกุลอื่น เป็นปฏิกิริยาลูกโซ่ ไปเรื่อย ๆ อนุมูลอิสระที่มีมากเกินไป จะเข้าไปทำลายเซลล์ ทำให้เกิดความเสียหาย และนำไปสู่การเกิดโรคต่าง ๆ เช่น โรคมะเร็ง หัวใจ และหลอดเลือด แก่ก่อนวัย ต้อกระจก และโรคอื่น ๆ

Q2: อนุมูลอิสระเกิดขึ้นได้อย่างไร

อนุมูลอิสระเกิดขึ้นได้ทั้งจากภายใน และภายนอกร่างกายของเรา
*อนุมูลอิสระที่เกิดขึ้นจากภายในร่างกาย (Internal free radical) ส่วนใหญ่มาจากกระบวนการเผาผลาญภายในเซลล์และการสร้างพลังงานที่ไมโทคอนเดรีย (Mitochondria) ซึ่งเป็นหน่วยเล็ก ๆ ในเซลล์ เสมือนโรงงานผลิตพลังงานภายในเซลล์ของเรา เพราะฉะนั้น ถ้าเรารับประทานมาก หรือ รับประทานอาหารที่มีแคลอรี่สูง ร่างกายต้องเกิดการเผาผลาญมากขึ้น ก็จะเกิดอนุมูลอิสระมากขึ้น
*อนุมูลอิสระที่เกิดขึ้นจากภายนอกร่างกาย (External free radical) มาจากหลายเเหล่ง เช่น แดดร้อนจัด มลพิษ ฝุ่นควัน ควันบุหรี่ เชื้อโรคต่าง ๆ อาหารที่ให้พลังงานสูง เช่น แป้ง น้ำตาล ไขมัน ปริมาณมาก ๆ อาหารประเภททอด ปิ้งย่าง
*ความเครียดทั้งจิตใจ และความเครียดทางร่างกาย เช่น อดนอน นอนน้อย พักผ่อนไม่เพียงพอ ออกกำลังกายหนักเกินไป
*รวมถึงการอดอาหารมื้อเช้า ซึ่งเป็นความเครียดอย่างหนึ่ง โดยในปัจจุบัน หลายคนละเลยมื้อเช้าจนเคยชิน ทำให้ร่างกายเครียดโดยไม่รู้ตัว

Q3: สารต้านอนุมูลอิสระคืออะไร? เกิดขึ้นได้อย่างไร? แล้วร่างกายเราสามารถสร้างเองได้หรือไม่?

ปกติแล้ว ร่างกายมนุษย์นั้นจะมีการสร้างสารต้านอนุมูลอิสระ (Antioxidants) หรือ ได้รับจากเเหล่งอาหารที่เรารับประทานเข้าไป เพื่อจัดการอนุมูลอิสระเหล่านี้ โดยสารต้านอนุมูลอิสระ (Antioxidants) สามารถปกป้องร่างกาย ด้วยการให้อิเล็กตรอนของตัวเองแก่อนุมูลอิสระ ทำให้อนุมูลอิสระไม่ต้องการอิเล็กตรอนจากเซลล์ของร่างกาย หยุดยั้งกระบวนการทำลายเซลล์จากอนุมูลอิสระ หรือ อีกนัยหนึ่ง คือ สารต้านอนุมูลอิสระ ยับยั้งปฏิกิริยาออกซิเดชัน ซึ่งเป็น ปฏิกิริยาที่มีการรวมตัวกับออกซิเจน เป็นปฏิกิริยาเดียวกันกับที่ทำให้ตะปูเป็นสนิม เพราะออกซิเจนในอากาศ ทำปฏิกิริยากับเหล็ก หรือ เเจกันทองเหลืองที่หมองลง หรือเนยที่เหม็นหืน เพราะออกซิเจนทำปฏิกิริยากับไขมัน เป็นต้น โดยจะแบ่งเป็น
*สารต้านอนุมูลอิสระที่ร่างกายสร้างขึ้นมา (Internal Antioxidants) จะมีเอนไซม์หลายชนิด รวมทั้งสารชีวเคมีต่าง ๆ ที่ทำหน้าที่เป็น Antioxidants เช่น เอนไซม์ Superoxide Dismutase (SOD) เอนไซม์ Catalase เอนไซม์ Glutathione Peroxidase
*สารต้านอนุมูลอิสระภายนอกร่างกาย (External Antioxidants) จากเเหล่งอาหาร รวมถึงอาหารเสริมที่เรารู้จักกันดี อย่าง วิตามิน กลูตาไธโอน รวมถึงสารที่ได้จากพืช เรียกว่า สารพฤกษเคมี

Q4: สารพฤกษเคมี คืออะไร ได้มาจากพืชประเภทใดบ้าง

สารพฤกษเคมี หรือ ไฟโตนิวเทรียนท์ (Phytonutrients) คือ สารเคมีที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพบางอย่าง พบเฉพาะในพืช สารกลุ่มนี้อาจเป็นสารที่ทำให้พืชผัก ผลไม้ ธัญพืช มีสี กลิ่น หรือรสชาติที่เป็นลักษณะเฉพาะตัว มีกลไกการออกฤทธิ์ในรูปแบบต่าง ๆ เช่น ต้านออกซิเดชัน ทำลายฤทธิ์ของอนุมูลอิสระ ลดความเสียหายที่เกิดขึ้นกับดีเอ็นเอ ซึ่งเป็นกลไกสำคัญที่ทำให้สารพฤกษเคมีลดการเกิดโรคมะเร็งได้ เพิ่มภูมิต้านทานโรค และควบคุมการออกฤทธิ์ของฮอร์โมน